تاریخ گردیزی

زین‌الاخبار یا تاریخ گردیزی از قدیمی‌ترین کتاب‌های فارسی دربارهٔ تاریخ، از آغاز خلقت تا پایان پادشاهی مودود بن مسعود غزنوی نوشتهٔ ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی است. تاریخ تألیف کتاب ۴۴۲ یا ۴۴۳ قمری بوده‌است.

نویسندهٔ این کتاب، نام «زین‌الاخبار» را به مناسب نام مخدوم خویش ـ زین‌الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی ـ برگزیده است. البته کتاب به‌خاطر نام خود نویسنده، به تاریخ گردیزی نیز مشهور است، ولی نام «زین‌الاخبار» معروف‌تر است.
ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی با ابوریحان بیرونی ارتباط داشته‌است و از او دانش‌اندوزی کرده‌است و شاید با ابوالفضل بیهقی نیز حشر و نشر داشته‌است. زین‌الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی یکسال پس از تألیف کتاب به‌دست طغرل ـ غلام پدرش ـ کشته می‌شود و پس از آن معلوم نیست که چه بر سر مؤلف کتاب می‌آید.

صفحه‌های ابتدایی این کتاب در دسترس نیست و مطالب موجود با شرح سلسلهٔ پیشدادیان آغاز می‌گردد و پس از آن به سرگذشت کیانیان و ملوک‌الطوایف (اشکانیان) و ساسانیان پرداخته شده‌است. سپس به ملوک اسلام و سرنوشت امیران خراسان رسیده است و به ذکر اعیاد ملل گوناگون مانند جهودان و ترسایان و مغان و هندوان هم پرداخته و کتاب را با معارف و انساب رومیان به پایان برده‌است.

تاریخ گردیزی مشهور به زین الأخبار تألیف گردیزی، عبدالحی بن ضحاک می‎باشد.گردیزى تألیف کتاب تاریخ خویش را در سال 442 هجرى به نام عز‌الدوله و زین المله عبدالرشید بن محمود بن سبک تکین، سلطان عصر خویش به پایان رساند و نام آنرا از زین المله برگرفت و آنرا زین الاخبار نامید. این کتاب به نام مؤلف آن به تاریخ گردیزى نیز شهرت یافته است.

ابوسعید عبدالحى بن ضحاک بن محمود گردیزى در شهر گردیز واقع در جنوب شرقى کابل و بر سر راه سابق غزنین به هندوستان قبل از سال 400 هجرى ولادت یافت ولى پس از چندى به شهر غزنین پایتخت حکومت غزنویان رفته و در آنجا سکونت اختیار نمود.وى محضر درس استاد ابوریحان بیرونى (متوفى 400 هجرى) را که در همین ایام در غزنین مى‌زیسته درک کرده است. و به همین جهت کتاب تاریخ وى در بعضى از فصول شباهت بسیارى به سبک و شیوه آثار الباقیه دارد.
تاریخ نگارش نسخه قدیمى آن مربوط به سال 930 یا 903 مى‌باشد زیرا آنچه اکنون پس از سال‌ها بر روى جلد آن مى‌توان خواند عدد 93 است که احتمالا نقطه‌اى از آن حذف گردیده زیرا تاریخ 93 هجرى براى نگارش این کتاب بى‌مورد است.