بابک خرمدین

توضیحات  گزیده ای از کتاب بابک  کتاب بابک خرمدین نوشتۀ جلال برگشاد    …از جمله این عصیانها و به شهادت تاریخ پردامنه ترین آنها برای خلافت [عباسی] که بیش از هر عارضه و قیام دیگر مایه دلمشغولی بغداد و سامره را فراهم آورد قیام ریشه دار خرمیان آزربایجان بود که تنها از آن روز که پرچم نهضت به دست بابک سپرده شد بیست و دو سال طول کشید..    در آغاز کتاب بابک می خوانیم  نوشته‌اند قلمرو عباسى چنان وسعتى داشت که وقتى آفتاب در کرانه غربى آن غروب مى‌کرد. در کرانه شرقیش سپیده مى‌دمید. در این پهنه پهناور ملت‌هاى گوناگون و بى‌شمارى زندگى مى‌کردند که غالبآ از ستم و تبعیض دستگاه خلافت عباسى به ستوه آمده بودند و هر فرصتى را که تحول شرایط فراهم مى‌آورد، غنیمت مى‌شمردند و براى تحقق آرمان‌هاى آزادیخواهانه و استقلال‌طلبانه قیام مى‌کردند.    هرچند این قیام‌ها ابعادى گونه‌گون، کیفیت‌هایى دگرسان، هدف‌هایى ناهمگون داشت و زیر پوشش‌هاى متفاوت عقیدتى و فکرى و قومى بود، اما هرگز از استمرار و دوام آنها کاسته نمى‌شد و همواره آرامش دستگاه خلافت را برهم مى‌زد خواب خلیفه بغداد را برمى‌آشفت. در این میان، طبعآ چنین نبود که تمام این جنبش‌ها به پیروزى بینجامد، بسا اتفاق مى‌افتاد که قیام در خون برپادارندگان خود غرق مى‌شد و به شکست مى‌انجامید. البته گاه نیز پیروزى‌هاى نسبى، محدود، موقت و یا حتى پر دوام و دیرنده به دست مى‌آمد.    از جمله این عصیان‌ها، و به شهادت تاریخ پردامنه‌ترین آنها، براى  خلافت، که بیش از هر عارضه و قیام دیگر مایه دل‌مشغولى بغداد و سامره را فراهم آورد، قیام ریشه‌دار خرمیان آذربایجان بود که تنها از آن روز که پرچم نهضت به دست بابک سپرده شد بیست و دو سال طول کشید؛ بیست و دو سال ایستادن در برابر سیل‌هاى ویرانگر، بیست و دو سال نبرد با نیروهاى هارون و مأمون و معتصم، عمق قیام و ایمان و اراده استوار مردم را مى‌رساند.    مى‌دانیم که دستگاه خلافت، خود آکنده از تعارض و دستخوش کشمکش‌هاى آشکار وتوطئه‌هاى نهان بود. مشخص‌ترین تظاهر این کشمکش‌ها، در دسته‌بندى‌هاى اشراف عرب و ایرانى نمود پیدا مى‌کرد؛ حادثه کشتار برمکیان و مسأله جانشینى هارون از پى‌آمدهاى بارز این مخاصمات بوده است. اشراف ایرانى که همواره خواب احیاى شکوه دربار و نظام بهره‌کشى ساسانى را مى‌دیدند، مأمون را که از مادرى ایرانى زاده شده بود چندان تقویت کردند که سر امین، برادر صلبى خود را به دست یک سردار نژاده ایرانى از تن جدا کرد و خود بر اریکه خلافت نشست. گروه‌هاى دیگرى از همین اشراف، بنا به خواسته‌هاى برترى‌جویانه خود، امثال مازیار و افشین را به سرپیچى از فرامین خلیفه تحریک و تشویق مى‌کردند تا از اوضاع آشفته بهره‌مند شوند و از آب گل‌آلود ماهى بگیرند. باوجود این هیچ‌کدام از این دسته‌بندى‌هاى اشرافى اعم از عرب و ایرانى، و وابسته به خلافت یا مخالف آن، به جنبشى که در آذربایجان پا گرفته بود نه‌تنها روى خوش نشان نمى‌دادند بلکه براى سرکوبى آن مستقیم و غیرمستقیم با عباسیان همدستى و هم‌داستانى مى‌کردند. و اگر کسانى مانند «سهل‌بن سنباط» به ناگزیر و ظاهرآ از آن هوادارى مى‌کرد، خنجر خیانت را در زیر دامن مخفى نگاه مى‌داشت تا در فرصتى مناسب بر پیکرش فرو کند.    آذربایجان در این دوران از هر سو دستخوش تجاوزهاى ویرانگر و طاقت‌فرسا بود. «خزرها» از شمال سرازیر مى‌شدند. تاراج مى‌کردند، مى‌کشتند، برده مى‌گرفتند و به آتش مى‌کشیدند؛ امپراطوران «بیزانس» از غرب فشار مى‌آوردند و نیروهاى خلافت از جنوب و خاور یورش مى‌بردند. تردیدى نیست که حاصل این تاخت وتازهاى بى‌وقفه، خانه‌خرابى، داغدارى و ستوه همگانى بود، و در این میان دو راه بیش وجود نداشت: تسلیم یا مقاومت. یا مى‌بایست زبونانه پیش شمشیر دشمن سر فرود آورد یا شمشیر برکشید و گردن برافراشت. اما در این سرزمین میل غالب بر مقاومت بود و مردم در طلب یک قهرمان بودند، قهرمانى که سایه شمشیرش مأمن بى‌پناهان و از پاى افتادگان باشد. و چنین قهرمانى در ده «بلال‌آباد از محال «میمد» پا به دنیاى پر از کین و ستم، پر از خون و شیون و شیهه نهاد. ستیزگر خردسال از روزى که خود را شناخت طنین خشماهنگ کلام پدر را ــ که پیام روزگار خویش نیز بود ــ در گوش جان خود شنید «مردى که شمشیرش زنگار بگیرد، مرده‌اى بیش نیست!»در چنین حال و هوایى بود که بابک از آب و گل برآمد و بالید و در کوره رنج و کار و پیکار آبدیده شد.    رمان شمشیر آخته که مترجمان نام‌آشناى بابک را براى آن برگزیده‌اند داستان همین زایش و بالش قهرمانى است که برخاست و افتاد. افتاد و برخاست، در کوره داغ مبارزه آبدیده شد و سرانجام مرگى حماسه‌ساز و رشک‌انگیز را پیشواز کرد و از پس خود صفحات بسیارى از تاریخ را به وطن خود و نام خود اختصاص داد.    جلال برگشاد که پیش از این رمان بر پشت بزآت را با الهام از زندگى دلاورانه «نبى» یکى دیگر از قهرمانان زادگاهش نوشته است، در رمان حاضر به نمایش زندگى حماسه‌بار و شگفت بابک پرداخته است. این  رمان حاصل پژوهش‌هاى پردامنه و کار پیگیر ده ساله (80ــ1970) او که با مایه هنر آمیخته و با نیروى تخیل رنگ و جلا یافته است. بابک به طورکلى براساس منابع و مآخذ تاریخى نوشته شده است و بیشتر چهره‌ها چون: جاویدان، ابوعمران، هارون، امین، مأمون، معتصم. ابونواس، جبراییل، زبیده خاتون، جعفر برمکى، خیزران، مسرور، الکندى، قرنفل، فنحاس، برومند، شبل، سهل‌بن سنباط، معاویه، عبداللّه، کلدانیه، افشین و… همه شخصیت‌هاى مسلم تاریخى هستند و رویدادها نیز در کل با اطلاعات تاریخى هم‌خوانى دارد