دیالکتیک روشنگری

درباره نویسندهتئودور آدرنو تئودور آدرنو تئودور لودویگ ویزنگروند آدرنو جامعه‌شناس،

فیلسوف، موسیقی‌شناس و آهنگ‌ساز نئومارکسیست آلمانی، سال 1903 در آلمان به دنیا

آمد و در سال 1963 درگذشت. آدرنو در موسیقی و هنر موضع رادیکال و انتقادی داشت و

در حوزهٔ جامعه‌شناسی به بررسی تضادهای اجتماعی که بر مردم سنگینی می‌کرد، علاقه‌مند

بود. ماکس هورکهایمر ماکس هورکهایمر ماکس هورکهایمر که سال 1895 در آلمان به‌دنیا

آمد یکی از شخصیت‌های شاخص مکتب فرانکفورت بود. شهرت او بیشتر به سبب همکاری‌اش با

تئودور ادرنو در اثر مطالعاتی معروفشان در مورد صنایع فرهنگی است که در سال 1947

با نام دیالکتیک روشنگری (dialectic of enlightenment)

چاپ شد. این کتاب در حقیقت نسخة پالایش‌شده استدلالی است که او در مقاله‌اش به نام

هنر و فرهنگ توده (Art and Mass culture)

در سال 1941 مطرح کرد. تحلیل او در مورد علوم اجتماعی رایج، هنوز در مطالعات پژوهشی

ارتباطی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هورکهایمر در مخالفت با تجربه‌گرایی می‌گوید

تجربه‌گرایی، نقشی را که ارزش‌ها در تمامی تحقیقات بازی می‌کنند در هاله‌ای از

ابهام پیچیده است و غالباً به عنوان ابزاری پژوهشی، برای کنترل مردم به عنوان اشیا،

عمل می‌کند. اسارتِ مردمان امروز را در چنگ طبیعت نمی‌توان از پیشرفت اجتماعی جدا

کرد. رشد بارآوریِ اقتصادی از یک سو، شرایط لازم را برای جهانی برخوردار از عدالتِ

بیشتر فراهم می‌آورد و از سوی دیگر، دم و دستگاه تکنیکی و گروه‌های اجتماعی هدایت‌کنندۀ

آن را به صورتی بی‌تناسب و فزون از حد بر باقیِ مردمان برتری می‌بخشد. فرد در

برابر قدرت‌های اقتصادی هیچ و پوچ می‌شود، قدرت‌هایی که در همان حال سلطۀ جامعه را

بر طبیعت به‌سوی نقطۀ اوجی بی‌سابقه و تصورناپذیر پیش می‌رانند. در واقع موضوع اصلی

کتاب توضیح این مطلب است که هدف اصلی روشنگری، آزاد کردن انسان از اختناق سیاسی و

بدبختی اقتصادی و مادی بوده‌ است؛ ولی روشنگری، خودْ تبدیل به اسطوره‌ای شده‌ که

همراه با بدبختی و فلاکت است. از منظر آدورنو و هورکهایمر پروژهٔ عقلانی روشنگری

به تسلط تکنولوژی بر جهان و اسیر و بنده شدن فرد در نظام‌های توتالیتر منجر شده‌

است.