مجموعه مقالات اسطوره و رمز

کتاب مجموعه مقالات اسطوره و رمز یکی از کتاب‌های مهم مرحوم جلال ستاری است.

جلال ستاری از بزرگترین اسطوره‌شناسان ایران بود و بیش از 100 کتاب در زمینه اسطوره‌شناسی، افسانه‌شناسی، ادبیات نمایشی و نقد فرهنگ نوشت.

این کتاب، مجموعه مقالات تحقیقی است که از سه دیگاه، معنای رمز و اسطوره را بررسی می‌کند.

نخست دیدگاه روانکاوی است. دیدگاه دوم دیدگاه اصالت ساختار است که با بهره‌گیری از روانکاوی به مصاف مارکسیسم رفته است و در دیدگاه سوم، اسطوره از منظر روحانی بررسی شده.

به طور خلاصه به این سه دیدگاه، نگاهی می‌اندازیم.

دیدگاه روانکاوی

دیدگاه روانکاوی که از دیرباز، مکتبی بر آن پایه بنیان یافته است و این مکتب امروزه گرچه بر خلاف گذشته، دیگر یک‌پارچه نیست ولی بسیار استوار است و پیروان و دوست‌داران فراوان دارد.

دیدگاه اصالت ساختار

دیدگاه اصالت ساختار است که با بهره‌گیری از روانکاوی، به مصاف مارکسیسم رفته است و مکتبی است که اینک شاداب و شکوفا است.

دیدگاه سوم، خاص کسانی است که اهل ایمان‌اند و سنت‌های روحانی را پاس می‌دارند و به مبدا، نظر دارند. اندیشمندانی مانند رنه گنون، تیتوس بورکهارت و فریتیوف شوئون، بی‌هیچ مضایقه و ملاحظه به رنسانس و اومانیسم در غرب سخت می‌تازند.

ادبیات در اسطوره

یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در ادبیات، بحث اسطوره است. در بسیاری از آثار بزرگ ادبی، رد پای اسطوره‌ها، مخصوصاً اساطیر یونان را می‌بینیم. ادبیات هم میراث مکتوب است و هم میراث شفاهی بشر.

ولی بیایید ابتدا اسطوره را تعریف کنیم.

اسطوره در ساده‌ترین تعریفش، نوعی سرگذشت یا داستان است که به خدایان و موجودات الهی مربوط می‌شود. پس به گذشته‌های دور و آیین‌ها و مردمان ابتدایی مربوط می‌شود. اما اسطوره با فرهنگ‌های پیشرفته امروزی نیز مرتبط است و جلوه‌های آن را در زندگی روزمره می‌بینیم.

اسطوره توضیح می‌دهد که چرا در آن جامعه، بعضی آیین‌ها معمول است و یا منشأ حیات اجتماعی از قانون تا ساختارهای اجتماعی را توضیح می‌دهد.

اما اسطوره در ادبیات نوشتاری هم منعکس‌کننده همین دغدغه‌های بشری است. نابغه‌هایی مانند دانته و میلتون در آثارشان از اسطوره‌های مسیحیت استفاده فراوان کرده‌اند.

زبان اسطوره در ادبیات، استعاری است. زیرا بخش اعظم اساطیر، در وصف خدایانی است که با جهان طبیعت و جامعه، یکی و یگانه دانسته شده‌اند.

اما در قرن هجدهم، بنا بر شرایط فکری زمان، زبان اسطوره به زبان عقلانی تغییر می‌کند.

ادبیات فقط بخشی، گرچه بخشی اساسی، از ساختار اساطیری_شاعرانه است.

ادبیات بیشتر بیانگر جهانی است که آدمی، سرگرم ساخت آن است، تا نقش‌پرداز آن.

اما اسطوره در زمانه ما که پر است از تضادهای درونی و فکری، هنوز به کار می‌آید و دورانش به سر نرسیده.

چنان‌چه متفکرانی که موفق به تغییر جامعه‌ای شده‌اند، ابتدا اساطیرش را تغییر دادند.

این اساطیر در همه مراتب ظاهر می‌گردد، از بزرگترین آثار تخیل تا امواج منظم تصاویر چاپی و قالبی که در مکالمه و وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌های همگانی، به کار می‌رود.