کارنامه خورش

کارنامه خورش (دستور غذاهای نادرمیرزا قاجار) (اطراف) نادرمیرزا در میان نویسندگان و مورخان با اثر معروفش تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه‌ی تبریز شناخته می شود که تألیفی است جامع از آب‌وهوا تا شرایط اجتماعی تبریز و تبریزیان. او که در تاریخ و جغرافیای تبریز بخشی کوچک را به غذاهای تبریزیان و نحوه‌ی پخت آن‌ها اختصاص داده است، در کارنامه‌ی خورش با همان دقت و ریزبینی‌های خاص خود، مجموعه‌ای کامل از دستور پخت بیش از یک‌صد نوع غذا از سراسر ایرانِ دوره‌ی قاجار فراهم آورده است. همچنین نباید از نظر دور داشت که کتاب حاضر مجموعه‌ای است جالب توجه از وقایع تاریخی، آداب‌ورسوم و روابط اجتماعی و واژه‌نامه‌ای از واژگان فراموش‌شده که نادر میرزا به سبکی ساده و روان به رشته‌ی تحریر درآورده است. کارنامۀ خورش: دستور غذاهای نادرمیرزا قاجار به کوشش نازیلا ناظمی تسلط نادرمیرزا قاجار به ادبیات، تاریخ و طب دوره‌ی خودش و دقت او در نگارش باعث شده کتاب کارنامۀ خورش تنها دستور طبخ غذاهای مختلف نباشد. این کتاب فرهنگ‌نامه‌ای از غذاهای ایرانی است همراه شرح حوادث تاریخی، خاطرات نویسنده، قصه و شعر که همه با نظمی درونی کنار هم نشسته‌اند. توصیفات و ابداعات زبانی برای طعم‌ها، تاریخچه‌ی غذاهای محلی ایران همراه گزارش آداب و رسوم، روابط اجتماعی و خانوادگی آن دوره کاری کرده که این متن در گذر زمان همچنان خواندنی و تازه باشد. کارنامۀ خورش گرچه به طور عمده به مسائل آشپزی پرداخته اما بی‌گمان اثری تاریخی است، زیرا تاریخ فقط تاریخ سیاسی نیست. کتاب کارنامۀ خورش هم حاوی اصول و قواعد آشپزی و فواید غذاها و خوراکی‌ها است، هم رخدادهایی سیاسی و اجتماعی را روایت می‌کند که شاید از این دیدگاه هرگز مطرح نشده‌اند: زندانی ‌شدن نویسنده در زمان محمدشاه، ماجراها و وقایع دیدار او با پدرش، برکناری او از حکومت به‌خاطر دشمنی، شورش شاهسون‌ها، دیدارش با رئیس شاهسون‌ها، آشنایی با خارجی‌های تبریز از جمله سر هنری راولینسن و ماجرای بازگشت وی به امور دیوانی و حواشی آن. کارنامۀ خورش را باید از جمله آثار ارزشمند این شاهزاده دانست که به شکلی بسیار ظریف، تاریخ، ادبیات و سرگرمی را با یکدیگر تلفیق کرده و به بهانه‌ی آموختنِ آنچه سفره‌های قاجاریان را زینت می‌داد، ناگفته‌های بسیار گفته است. نادرمیرزا و همسرش ـــ که در تمام کتاب با الفاظی همچون کدبانو، بانوی سرای، بانوی من و خانه‌خدای خطاب شده است ـــ تمام خوراک‎های مرسوم زمان خودشان را با تقسیم‌بندی دقیق، یک‌یک برمی‌شمرند و به رشته‌ی تألیف در می‌آورند.